به بندگان من بگو که من از رگ گردن به شما نزدیکترم

آیه ۱۶ سوره ق

وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ

و ما انسان را آفریده‌ایم و می‌دانیم که نفس او چه وسوسه‌ای به او می‌کند و ما از شاهرگ [او] به او نزدیکتریم

در اینجا خداوند با ما آدمیان بی‌واسطه سخن می‌گوید و بشارت می‌دهد که من از رگِ گردن به شما نزدیک ترم، یعنی من حتی از نفسِ شما به شما نزدیک‌ترم و به همین جهت بیش از خود شما از وساوس درونی و اضطرابات شما باخبرم.

دوست نزدیک‌تر از من به من است وین عجب‌تر که من از وی دورم

نزدیکی یا قرب خداوند، رفع حجاب‌های کثرت است. برای رسیدن به وحدت باید از کثرت دور شد و منشأ و مثارِ کثرت همان نفس اماره آدمی است که خود را با دیگر آدمیان از یک پیکر نمی‌داند.

او تنها به خود می‌اندیشد و نقطه‌ی اوجِ استغراق در امواج کثرت همان خودخواهی است و حرکت تدریجی انسان از نفس به عشق موجب قرب حضرت احدیت است و از نصیحت‌های پیامبر اکرم (ص) به حضرت مولی‌الموحدین (ع) یکی این است که در ترجمه‌ی منظوم مولانا آمده:

هر کسی گر طاعتی پیش آورند بهرِ قربِ حضرتِ بی‌چون و چند
تو تقرب جو به عقل و سرّ خویش نی چو ایشان بر کمال و برّ خویش
مثنوی

زیرا توجه به فضل و کمال خود، حجاب دیگر است و تنها عقل و تفکر است که آدمی را به حضور احد می‌رساند.

حضوری گر همی خواهی از او غایب مشو حافظ
متی ما تلقَ من تهوی دعِ الدنیا و أهمِلها

مقصود حافظ نیز همین است که او به ما نزدیک‌تر است و پیوسته پیش ما حاضر است الا آنکه ما به سبب اشتغالات نفسانی از او غایب می‌شویم بنابراین برای رسیدن به حضور او باید از خویش غایب شد. و از خویش غایب شدن استغراق در ذکر و طاعت و عبادت ظاهری نیست.

آدمی باید در میانه‌ی غوغای عالم وظیفه‌ی خود را انجام دهد و از حق غایب نشود. هر کجا آدمی حقی را زیر پا می‌گذارد و دروغ و فریبی در کار می‌آورد از حق غایب شده است. هر کجا منافع شخصی یا گروهی او بر حق مرجح می‌شود از حق غایب شده است.

هر کجا رشوه‌ای و غارتی و بی اعتنایی به محرومان هست آنجا ما از خدا غایبیم و خداوند می داند که چه وسوسه های شیطانی ما را از شفقت به خلق و رفع دشواری های مردمان بازداشته است.

سرِّ آنکه عارفان گفته اند هیچ دلیلی و برهانی بر حضور خداوند در عالم میاورید همین است که چون او در کمال نزدیکی است هر برهان و استدلالی بین ما و او حجاب می شود و ما را دورتر می کند.

اینکه می گویید خدایا تو کجایی که رخ نمی نمایی جوابتان این است که من همین جا نزدیک شما هستم. شما کجا هستید؟ سرگشته در وادی های خیال شیطانی که نه من را می یابید و نه خود را.

اعلام این نزدیکی که من از رگ گردن به شما نزدیک ترم ذاکران و عاقلان و عاشقان را چه مژده ی بزرگی است که:

یار با ماست چه حاجت که زیادت طلبیم دولت صحبت آن مونس جان ما را بس
حافظ